ارزیابی خصوصیات چند ژنوتیپ‌ گندم نان ایرانی با استفاده از روش حداکثر درست‌نمایی محدودشده تحت شرایط تنش و عدم تنش شوری

به‌کارگیری روش تجزیۀ آماری مناسب می‌تواند مکمل اجرای یک طرح آزمایشی دقیق برای اصلاح نباتات و دام باشد. در این آزمایش 33 ِژنوتیپ گندم ایرانی نان در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط عدم تنش و تنش شوری در مزرعۀ تحقیقاتی مرکز ملی شوری ایران واقع در استان یزد کشت شدند. از برآوردگر حداکثر درستنمایی محدودشده (Restricted Maximum Likelihood, REML) برای بررسی ساختارهای مختلف واریانس-کوواریانس ژنوتیپی و برآورد همبستگی‌های ژنوتیپی و فنوتیپی برخی از صفات در لاین‌های گندم ایرانی نان در شرایط عدم تنش و تنش شوری استفاده شد. برآوردهای مختلف به‌روش REML نشان داد که صفات عملکرد دانه، عملکرد زیست‌توده و شاخص برداشت دارای تنوع ژنتیکی در شرایط نرمال و تنش شوری بودند که از این تنوع می‌توان در برنامه‌‌های اصلاحی گندم برای تحمل به شوری استفاده کرد. همچنین با استفاده از روش REML اثر متقابل ژنتیک × محیط برای هیچ‌‌‌‌‌کدام از صفات به‌ویژه عملکرد که یکی از مهم‌ترین صفات برای ارزیابی تحمل به تنش شوری در گندم است، مشاهده نشد. با مقایسۀ میانگین عملکرد دانه، لاین‌های SALT22، SALT29، SALT28 بیشترین عملکرد و لاین شمارۀ 6، رقم شاه‌پسند و لاین شمارۀ 13 کمترین عملکرد را در دو شرایط تنش و نرمال داشتند. با استفاده از برآوردگر REML همبستگی ژنتیکی مثبت و معنی‌‌داری بین عملکرد دانه با زیست‌توده (97/0) و شاخص برداشت (94/0) در دو شرایط عدم تنش و تنش شوری و همبستگی منفی و معنی‌‌‌‌داری بین عملکرد دانه و تعداد روز تا رسیدگی (32/0-) در شرایط تنش شوری برآورد شد. ازاین‌رو امکان انتخاب ژنوتیپ‌های زودرس پرمحصول در شرایط تنش شوری به‌ویژه در محل اجرای آزمایش (یزد) وجود دارد و می‌توان گزینش برای بهبود عملکرد بیشتر در شرایط تنش شوری را انجام داد.